Art. 913 Kodeksu cywilnego przewiduje w § 1 możliwość domagania się przez każdą ze stron, aby sąd zmienił wszystkie lub tylko niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na rentę w przypadku powstania między dożywotnikiem a zobowiązanym takich stosunków, że nie można wymagać od stron pozostawania w bezpośredniej styczności. W § 2 przepis ten przewiduje, że w wyjątkowych przypadkach sąd może na żądanie Dla rozwiązania stosunku dożywocia podstawową przyczyną jest niewłaściwy układ stosunków, który uniemożliwia stronom bezpośrednią styczność. Zgodnie z przepisem zawartym w art. 913 § 1 Kodeksu cywilnego dożywotnik, który nie jest zbywcą nieruchomości lub osobą trzecią, na rzecz której zastrzeżono świadczenia dożywotnie, nie może wystąpić z żądaniem rozwiązania umowy dożywocia. Uznanie umowy dożywocia za nieważną Zbycie nieruchomości w drodze umowy dożywocia, podobnie jak zbycie innego majątku, może być trudne dla wierzycieli zbywcy, a nawet może uniemożliwić im zaspokojenie ich roszczeń. W wyniku sprzedaży nieruchomości sytuacja dłużników znacznie się zmienia w porównaniu z sytuacją, w jakiej się znajdowali w momencie zaciągania zobowiązań. Ustawodawca wprowadził do KC przepisy pozwalające na pozbawienie skuteczności czynności prawnych dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli w celu ochrony wierzycieli przed działaniami dłużników, które często krzywdzą wierzycieli. Chodzi tu o instytucje określone w art. 59 KC oraz w art. 527-534 KC. Względna bezskuteczność określona w art. 59 Kodeksu cywilnego ma pewne podobieństwa do akcji pauliańskiej, instytucji zaskarżenia działań dłużnika ze szkodą wierzyciela. Jednak istnieją istotne różnice między tymi instytucjami. Jeśli wykaże, że mienie dożywotnika jest wystarczające do zaspokojenia wierzyciela, nabywca nieruchomości może być również zwolniony z odpowiedzialności za alimenty. Przepisy ogólne dotyczące ochrony wierzyciela, które regulują skargę lub akcję pauliańską, mają zastosowanie w zakresie nieuregulowanym w art. 916 § I KC.
Rozwiązanie umowy dożywocia jest możliwe w określonych sytuacjach, chociaż sama umowa dożywocia, z racji swojej specyfiki, jest umową na czas nieokreślony, mającą na celu zabezpieczenie dożywotniego utrzymania osoby dożywotnika. Umowa ta, zgodnie z Kodeksem cywilnym, wiąże dożywotnika i nabywcę nieruchomości do końca życia dożywotnika, jednak w określonych okolicznościach możliwe jest jej rozwiązanie.
Rozwiązanie umowy dożywocia może nastąpić na wniosek jednej ze stron umowy, ale tylko w wyjątkowych przypadkach, które przewidują przepisy prawne. Istnieje kilka sytuacji, które mogą prowadzić do rozwiązania umowy dożywocia:
Naruszenie obowiązków przez jedną ze stron – Umowa dożywocia wiąże się z określonymi obowiązkami obu stron. Dożywotnik ma prawo do zamieszkiwania w nieruchomości i korzystania z niej, a także do otrzymywania świadczeń, takich jak opieka czy wsparcie finansowe. Z kolei nabywca nieruchomości zobowiązuje się do zapewnienia tych świadczeń. Jeśli którakolwiek ze stron nie wypełnia swoich obowiązków – na przykład nabywca nie zapewnia dożywotnikowi opieki lub nie wypłaca umówionych świadczeń, lub dożywotnik nadużywa swoich praw, na przykład zaniedbuje obowiązki związane z użytkowaniem nieruchomości – druga strona może żądać rozwiązania umowy. W takim przypadku sąd może orzec o rozwiązaniu umowy dożywocia, jeżeli zachowanie strony stanowi rażące naruszenie jej obowiązków.
Utrata podstaw do dalszego wykonywania umowy – Istnieją przypadki, kiedy umowa dożywocia może zostać rozwiązana z powodu okoliczności, które uniemożliwiają dalsze wykonywanie umowy. Na przykład, jeżeli dożywotnik nie będzie już w stanie korzystać z mieszkania z powodu stanu zdrowia lub innych poważnych powodów, które uniemożliwiają mu kontynuowanie zamieszkiwania w danej nieruchomości, możliwe jest rozwiązanie umowy. W takich przypadkach dożywotnik może być przeniesiony do innego miejsca zamieszkania, a umowa dożywocia rozwiązana.
Śmierć dożywotnika – Zasadniczo umowa dożywocia wygasa w momencie śmierci dożywotnika. W tym przypadku umowa przestaje obowiązywać, ponieważ dożywotnik już nie korzysta z przysługujących mu świadczeń. Śmierć dożywotnika oznacza, że nieruchomość staje się pełną własnością nabywcy, bez obowiązku zapewniania dalszych świadczeń.
Porozumienie stron – Rozwiązanie umowy dożywocia jest również możliwe, gdy obie strony wyrażą zgodę na zakończenie umowy. Może to być związane z sytuacją, gdy dożywotnik nie chce już mieszkać w danym lokalu, a nabywca nieruchomości zgadza się na zakończenie obowiązków wynikających z umowy. W takim przypadku strony mogą ustalić warunki zakończenia umowy, na przykład przez zapłatę odszkodowania lub innego rodzaju świadczenie.
Przekształcenie umowy dożywocia – W niektórych sytuacjach strony mogą dojść do porozumienia i przekształcić umowę dożywocia w inną formę zabezpieczenia, na przykład w umowę rentową, w ramach której dożywotnik otrzymywałby rentę zamiast innych świadczeń (np. opieki czy zamieszkiwania). W takim przypadku rozwiązanie umowy dożywocia może nastąpić na podstawie umowy stron o przekształcenie warunków umowy.
W praktyce rozwiązanie umowy dożywocia wymaga podjęcia działań prawnych i często wiąże się z interwencją sądową, zwłaszcza w przypadku konfliktów dotyczących niewykonywania zobowiązań przez jedną ze stron. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują możliwość rozwiązania umowy w przypadku rażącego naruszenia warunków umowy, jednak każda sytuacja jest rozpatrywana indywidualnie przez sąd, który ocenia, czy zachowanie jednej ze stron uzasadnia rozwiązanie umowy.
Ważnym aspektem jest to, że każda zmiana umowy dożywocia, w tym jej rozwiązanie lub przekształcenie, wymaga zachowania formy pisemnej, a w niektórych przypadkach również aktu notarialnego.