Postępowanie przed Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów może wszcząć przedsiębiorca zagrożony praktyką monopolistyczną bądź inny organ na rzecz takiego podmiotu lub na rzecz konsumentów138. Wszczęcia postępowania może żądać również przedsiębiorstwo energetyczne, aby np.: ustalić warunki świadczenia usług przesyłowych lub „zalegalizować” swe negatywne stanowisko w stosunku do odbiorcy w kwestii odmowy zawarcia umowy.
Nie sposób zgodzić się z wyrażonym w literaturze poglądem, że Prawo energetyczne jako ustawa szczególna w uregulowanym przez nią zakresie wyłącza ustawodawstwo antymonopolowe, jako normy ogólne 139. Żadna z gałęzi gospodarki nie podlega wyłączeniu spod stosowania ustawy antymonopolowej, również w kwestii odmowy sprzedaży ciepła.
Należy jednak zwrócić uwagę, że podobieństwo uregulowań postępowania w sprawach spornych może w niektórych wypadkach nasuwać wnioskodawcy wątpliwości z którego organu skorzystać i gdzie łatwiej udowodnić swoje racje.
Aby w tej samej sprawie udowodnić stosowanie praktyki monopolistycznej, konieczne jest udowodnienie łącznego występowania czterech przesłanek:
- pozycji dominującej na rynku,
- faktu odmowy dostaw energii,
- dyskryminującego charakteru tej odmowy,
- brak alternatywnych źródeł zaopatrzenia.
Korzystna dla wnioskodawcy decyzja obu organów prowadzi do obowiązku dostawcy wznowienia dostaw. Dodatkowo w postępowaniu przed Urzędem Regulacji Energetyki zainteresowany może wnioskować o wydanie postanowienia nakładającego na dostawcę obowiązek podjęcia dostaw do czasu rozstrzygnięcia sporu. Warunkiem wydania takiego postanowienia jest uprawdopodobnienie, że przerwanie dostaw jest nieuzasadnione. Postanowienie to można wydać w przypadku każdego sporu określonego w art.8 ust. 1. Prawa energetycznego 140, a więc również wtedy, gdy poprzednio stron nie wiązała żadna umowa, a energia nie była dostarczana („podjęcie dostaw”).
W przypadku wyboru jednego z dwóch trybów postępowania wnioskodawca otrzymuje stosowne orzeczenie:
- decyzję organu administracyjnego,
- w przypadku odwołania – wyrok lub postanowienie Sądu Antymonopolowego,
- w razie wniesienia kasacji – wyrok lub postanowienie Sądu Najwyższego.
Jeśli zainteresowany wszczyna postępowanie przed dwoma urzędami jednocześnie141, to może nastąpić zawieszenie postępowania przez jeden z organów na podstawie art. 97 § 1 pkt. 4 K.p.a.142.
Nielegalna odmowa zawarcia umowy sprzedaży energii najczęściej stanowić będzie naruszenie odpowiedniego zakazu stosowania praktyk monopolistycznych. Nie ma wtedy wątpliwości, jaką wydać decyzję. Nie ma zasadniczej sprzeczności również wtedy, gdy Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdzi, że „wprawdzie przedsiębiorca stosował zakazaną praktykę, ale podlega ona zalegalizowaniu na podstawie zawartej w art.6 ustawy antymonopolowej 143 klauzuli rozsądku (praktyki są niezbędne ze względów techniczno-organizacyjnych lub ekonomicznych do prowadzenia działalności gospodarczej i nie powodują istotnego ograniczenia konkurencji)”144.
Rozstrzygnięcia w sprawach spornych są załatwiane w formie indywidualnych aktów administracyjnych Prezesa URE lub Prezesa OKiK. Mają w tym względzie zastosowanie przepisy art. 104 kpa 145. Podlegają ogłoszeniu w Biuletynie URE, a w sprawach dotyczących ciepła – również we właściwym miejscowo Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym (art.31 ust.3 i 4 Prawa energetycznego).
Jeżeli Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Urząd Regulacji Energetyki wyda decyzje w tej samej sprawie sprzeczne ze sobą146, każda ze stron postępowania może (jeśli pozwalają na to terminy), odwołać się do Sądu Antymonopolowego, który czuwa nad jednolitością orzecznictwa. Brak natomiast podstaw do żądania stwierdzenia nieważności decyzji w myśl art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego). Wyjątkowo można dopuścić wznowienie postępowania na podstawie art. 145 § 1 pkt. 8 K.p.a. 147.
Zasady rozpatrywania wyżej wymienionych spraw przez URE oraz UOKiK w świetle prawa energetycznego i ustawy antymonopolowej przedstawia tabela 1.
Tabela 1. RODZAJE REGULACJI OBOWIĄZUJĄCE PRZY ROZPATRYWANIU SPRAW MONOPOLISTYCZNYCH I SPORNYCH ENERGETYKI CIEPLNEJ
| Rodzaj regulacji | Prawo energetyczne | Ustawa antymonopolowa |
| Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania | – osoby fizyczne
– osoby prawne – jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej |
– przedsiębiorcy oraz związki przedsiębiorców, których interes został (może być) naruszony przez praktykę monopolistyczną,
– organy kontroli państwowej i społecznej, – organizacje społeczne, do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, – organy gminy, – powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów |
| Podmioty, przeciwko którym może się toczyć postępowanie | – podmiot prowadzący działalność przedsiębiorcy o pozycji dominującej gospodarczo lub monopolistycznej na rynku krajowym lub lokalnym w zakresie wytwarzania i obrotu ciepłem,
– przedsiębiorstwo ciepłownicze niezależnie od posiadania koncesji |
|
| Tryb wszczęcia postępowania | na wniosek strony | z urzędu lub na wniosek uprawnionego |
| Rodzaj postępowania | postępowanie administracyjne | postępowanie administracyjne |
| Organ uprawniony do rozstrzygnięć | Prezes Urzędu Regulacji Energetyki | Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów |
| Rodzaje rozstrzygnięć | decyzja administracyjna rozstrzygająca spór | decyzja administracyjna zakazująca stosowania praktyk monopolistycznych, mogąca zawierać:
1) stwierdzenie nieważności umów zawartych z naruszeniem zakazu stosowania praktyk monopolistycznych w całości lub w odpowiedniej części, 2) nakaz obniżenia ceny, jeśli wskutek praktyk nastąpiło podwyższenie cen, 3) zakaz wykonywania porozumienia, 4) karę pieniężną płatną do budżetu państwa. |
Dodatkowe uprawnienia organu – możliwość wydania na wniosek strony postanowienia określającego z urzędu warunki podjęcia bądź kontynuowania dostaw ciepła do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sporu, – możliwość nadania decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności
Sankcje za nie wykonywanie decyzji
Kary pieniężne mogą być zastosowane, jeśli przedsiębiorca:
1) nie przestrzega obowiązków – miesiąc nie wykonywania decyzji wynikających z koncesji,
2) przedsiębiorstwo zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją odmawia zawarcia umowy sprzedaży ciepła lub umowy o świadczenie usług przesyłowych
Kara nałożona na przedsiębiorcę nie może przekroczyć 15 % przychodu w poprzednim roku podatkowym, a w przypadku działalności koncesjonowanej 15 % działalności przedsiębiorcy wynikającej z działalności koncesjonowanej. Kara nałożona na kierownika przedsiębiorstwa nie może przekroczyć wysokości 300% jego miesięcznego wynagrodzenia.
Kara pieniężna nałożona na osobę kierującą przedsiębiorstwem lub związkiem przedsiębiorstw nie może przekroczyć dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia
136 Biuletyn Branżowy URE – Energia elektryczna, Biuletyn Branżowy URE – Węgiel brunatny, Biuletyn Branżowy URE – Paliwa gazowe
137 Patrz ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr.62, poz. 718).
138 W postępowaniu przed Urzędem Regulacji Energetyki nie ma takiego ograniczenia.
139 A. Lipiński,: Niektóre problemy nowego prawa energetycznego, PUC, Nr 5,1998 r.;
140 W sprawach spornych dotyczących ustalania warunków świadczenia usług przesyłania energii wytwarzanych w kraju , odmowy przyłączenia do sieci, odmowy sprzedaży lub nieuzasadnionego wstrzymania dostaw art.8 ust.1 Prawo energetyczne
141 Wydaje się, że taka praktyka jest nieprawidłowa,gdyż każdy z tych organów rozstrzyga inne zagadnienie.
142organ administracyjny zawiesza postępowanie, gdy rozpatrzenie sprawy i wydanie decyzji zależy od uprzedniego rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd Kodeks postępowania administracyjnego z dnia 14 czerwca 1960 r. (Dz.U. Nr 30, poz.168). Tekst jednolity z dnia 17 marca 1980 r. (Dz.U. 1980 r. Nr 9, poz.26 z późn.zm.)
143 Ustawa z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (tekst jednolity Dz.U. z 1999 r. Nr 52 poz.547)
144 H. Palarz, A. Rozwadowska: Praktyki monopolistyczne i sprawy sporne w prawie energetycznym, Gazeta Prawna z 2 lutego 1999 r.