Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorcy
W prawie polskim, gdy regułą było zawieranie umów w lokalach przedsiębiorstwa, uniknięciu niebezpieczeństwa związanego z brakiem wyraźnej informacji na temat charakteru osoby, z którą podejmował kontakty handlowe konsument, służył instrument wskazany w art. 97 KC tj. przepis mówiący o legitymacji [1] osoby czynnej w lokalu przedsiębiorstwa do zawierania umów z konsumentami (tzw. domniemanie pełnomocnictwa).
Przepis ten stanowi, że „osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym dla obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowana do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa” Z przepisu wynika, że strona korzystająca z usług w lokalu drugiej strony nie ma obowiązku badania, czy osoba będąca pracownikiem drugiej strony jest formalnie umocowana do zawarcia określonej umowy [2].
Podobnie w wyroku z 12.12.1997 roku SN stwierdził, że zgodnie z chroniącą zaufanie klienteli regułą interpretacyjną wyrażoną w art. 97 KC, każdy kto z osobą czynną w lokalu przedsiębiorstwa zawrze umowę tego rodzaju, jaki zwykle są zawierane w tym lokalu, może spodziewać się, że jej skutki prawne powstaną bezpośrednio dla przedsiębiorstwa (przedsiębiorcy). Ochrony tej klient może zostać pozbawiony jedynie w razie ustalenia, że przy zawieraniu umowy wiedział o tym, iż zawiera ją z osobą nieumocowaną do takich działań, albo, gdyby okoliczności wykluczały wszelką wątpliwość co do umocowania (braku umocowania) tej osoby do zawierania umowy ze skutkiem dla przedsiębiorstwa.
W ustawie w rozdziale I, dotyczącym umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa w art.l ust. 2 czytamy „Przez lokal przedsiębiorstwa rozumie się miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej”. Używając pojęcia lokal przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługi publiczności, ustawodawca świadomie nawiązał do identycznego terminu zawartego w art. 97 KC. Prof. E. Łętowska uważa również, że wykładnia tych pojęć powinna być ze sobą zharmonizowana. W art. 1 ust. 2 zd. 3 jest mowa tez o tym, iż „w razie zawarcia umowy w imieniu przedsiębiorcy zawierający umowę okazuje dokument potwierdzający swoje umocowanie”. Jest to więc kolejne zabezpieczenie konsumenta tym razem przed niewłaściwą reprezentacją.
Obowiązek udzielania informacji co do warunków zawieranej umowy, jak również jej skutków, gwarantowany ma być zachowaniem szczególnej formy.
Według standardów europejskich, we wskazanych przepisami wypadkach, dostarczona konsumentowi informacja musi znaleźć odbicie w przestrzeganiu oznaczonej formy jej udzielenia lub zachowaniu pisemnej formy.
Forma spełnia wówczas rolę czynnika unaoczniającego konsumentowi warunki zaciąganego zobowiązania lub tez czynnika uświadamiającego służące mu w ramach stosunku prawnego uprawnienia. Do istotnych z punktu widzenia konsumenta, cech transakcji należy przede wszystkim prawo do odstąpienia od umowy (tempus ad deliberandum), a wiec krótki, najczęściej kilkudniowy termin, pozwalający konsumentowi (i tylko jemu) odstąpić od zawartej umowy, bez żadnych negatywnych dla siebie skutków.
Prawo to stanowi uzupełnienie prawa do informacji. Jest ono logiczną konsekwencją założenia, że dostarczane klientowi informacje umożliwić mu powinny podjęcie swobodnej i przemyślanej decyzji. Jest on jedną z najbardziej widocznych cech europejskiego prawa umów konsumenckich. Występuje w dyrektywach 85/577 o umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa (art. 5), 97/7 o umowach zawieranych na odległość (art. 6) oraz 94/97 o timesharingu (art. 5).
Chodzi tu o osłabienie zasady pacta servanda sunt (umowy powinny być dotrzymywane) z uwagi na interes konsumenta, ujęty jako jego uprawnienie do przemyślenia decyzji o transakcji. Ma to u swej genezy chęć zapewnienia konsumentowi podkreślanego ustawicznie w piśmiennictwie rzeczywistego prawa swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli kontrahowania, co może budzić wątpliwości z uwagi na szczególne okoliczności, a zwłaszcza miejsce zawarcia umowy.
Przedstawię poniżej m.in. to właściwie nowe dla polskiego konsumenta prawo szczegółowiej zarówno w umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa jak i na odległość.
Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorcy to szczególny rodzaj umów konsumenckich, regulowany w polskim prawie przede wszystkim przez ustawę z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta. Dotyczą one sytuacji, w których konsument i przedsiębiorca zawierają umowę poza stałym miejscem prowadzenia działalności przedsiębiorcy, na przykład w domu konsumenta, podczas wycieczek promocyjnych czy na ulicy. Tego rodzaju umowy mają szczególne znaczenie w kontekście ochrony praw konsumenta, ponieważ konsument może być narażony na impulsywne decyzje i brak czasu na przemyślenie transakcji.
Definicja i przykłady
Zgodnie z art. 2 ustawy, umową zawieraną poza lokalem przedsiębiorstwa jest umowa zawierana w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa, np.:
- w domu konsumenta, podczas wizyty handlowej,
- na prezentacjach produktów organizowanych w hotelach, restauracjach czy innych miejscach publicznych,
- podczas wyjazdów organizowanych w celu promocji produktów lub usług.
Takie sytuacje obejmują często sprzedaż bezpośrednią, prezentacje towarów czy usługi zawierane w ramach akwizycji.
Prawo do odstąpienia od umowy
Jednym z kluczowych elementów ochrony konsumenta w tego typu umowach jest prawo do odstąpienia od umowy bez podawania przyczyny w terminie 14 dni. W przypadku, gdy przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o tym prawie, termin ten może zostać wydłużony do 12 miesięcy. Aby skorzystać z tego prawa, konsument musi złożyć oświadczenie w formie pisemnej lub innej trwałej, co zapewnia pewność w obrocie prawnym.
Obowiązki informacyjne przedsiębiorcy
Przedsiębiorca, zawierając umowę poza lokalem, ma obowiązek:
- Poinformować konsumenta o głównych cechach świadczenia, jego cenie, sposobie płatności, kosztach dostawy, czasie trwania umowy i prawie odstąpienia.
- Przekazać konsumentowi kopię podpisanej umowy lub potwierdzenie jej zawarcia na trwałym nośniku, np. w formie pisemnej.
Brak spełnienia tych obowiązków może skutkować sankcjami prawnymi dla przedsiębiorcy oraz zwiększoną ochroną konsumenta.
Wyłączenia prawa do odstąpienia
Prawo do odstąpienia nie dotyczy wszystkich umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorcy. Wyjątki obejmują m.in. umowy o świadczenie usług, które zostały w pełni wykonane za zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia, czy umowy o dostarczenie treści cyfrowych, jeśli konsument wyraził zgodę na ich natychmiastowe pobranie.
Znaczenie dla praktyki rynkowej
Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorcy są istotne z punktu widzenia handlu i marketingu, szczególnie w kontekście sprzedaży bezpośredniej i promocji usług. Jednocześnie wymagają szczególnej ostrożności ze strony konsumentów oraz dbałości o przestrzeganie przepisów przez przedsiębiorców, aby zapewnić uczciwość i przejrzystość w relacjach handlowych.
Regulacje dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorcy stanowią ważny element ochrony konsumentów, mając na celu przeciwdziałanie nadużyciom i zapewnienie, że konsumenci mają odpowiedni czas na przemyślenie swoich decyzji zakupowych.
[1] E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, j w. s. 203.
[2] W. Gawrylczyk, Przedstawicielstwo, Monitor Prawniczy 12/2000, s. 766. o? m CKN , 60/9? (-OSNC Nr 6/] qq8_ poz_ j 00)