drugi podrozdział pracy magisterskiej z administracji
Pozycję podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą wyznaczają i kształtują zasady norm prawnych. Określenie warunków podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej jest równoznaczne z prawnym ustaleniem warunków korzystania z wolności gospodarczej.[1] Podstawowe znaczenie mają rozwiązania konstytucyjne, stanowiące o relacjach pomiędzy państwem – reprezentowanym przez właściwe organy i podmiotem.[2]
W przepisach prawa polskiego wyraźnie zagwarantowana jest swoboda podejmowania działalności gospodarczej. Art. 20 Konstytucji RP[3] , zgodnie z którym społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. O wolności działalności gospodarczej mówi kilka artykułów Konstytucji, w tym art.22, który ograniczenie wolności gospodarowania dopuszcza tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Takie ujęcie wolności gospodarczej pozwala traktować ją jako zasadę ustrojową.[4] Jest to nowa forma ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Przyjęto ją w wyniku transformacji ustrojowej po 1 stycznia 1989 r.
Gwarancja ta znajduje rozwinięcie w przepisach ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej[5]. Stanowi ono w art. 5, że podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa, a równocześnie zastrzega, że przedsiębiorca jest „obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunki wykonywania działalności gospodarczej”. W tych ramach zasygnalizowane są więc ograniczenia i wyłączenia dotyczące różnych okoliczności. Działalność gospodarcza może być w pewnych warunkach wolna dla osób fizycznych lub tylko dla osób prawnych, bądź tylko dla osób krajowych lub z poważnymi ograniczeniami dla osób zagranicznych[6].
Prawo działalności gospodarczej stwierdza, że „działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”[7].
Warto tu odnotować pogląd M. Waligórskiego, który analizując pojęcie działalności gospodarczej, stwierdza że Prawo działalności gospodarczej zawiera pojęcia (określenia) o bardzo dużym stopniu nieostrości w rodzaju „przedsiębiorcą /…/ jest osoba która działa zawodowo”[8] „działalność budowlana /…/”, „w sposób zorganizowany i ciągły”. Zdaniem autora może to rodzić istotne rozbieżności interpretacyjne, a o ich treści decydować będzie stosowana praktyka.[9]
Ustawa Prawo o działalności gospodarczej należy niewątpliwie do tzw. ustaw ustrojowych i opiera się na czterech zasadach:
- wolności podejmowania i wykonywania działalności;
- prawnej równości przedsiębiorców;
- uczciwej konkurencji i ochrony słusznych praw konsumentów;
- przestrzeganiu dobrych obyczajów w obrocie gospodarczym.
Prawo działalności gospodarczej porządkuje sfery administracyjnego reglamentowania przedsiębiorczości (koncesje, zezwolenia) i wprowadza rozwiązania mające sprzyjać rozwojowi zwłaszcza małych i średnich firm. Dostosowuje ponadto polskie rozwiązania prawne do wymagań Unii Europejskiej i zobowiązań międzynarodowych w sferze podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej. Akt ten określa zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium RP oraz zadania administracji rządowej i organów samorządowych w zakresie działalności gospodarczej. Ustala obowiązki przedsiębiorcy, wskazując że musi m.in.: wykonywać działalność na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów, ciąży na nim powinność zapewnienia, określonych w stosownych przepisach, warunków dotyczących ochrony przed zagrożeniem życia i zdrowia, z zakresu ochrony środowiska itd. Jeśli przepisy wymagają dla danego rodzaju działalności posiadania uprawnień, przedsiębiorca musi zapewnić, by wykonywała ją osoba mająca takie uprawnienia.
W sferach uzasadnionych potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa lub obronności państwa albo innymi ważnymi interesami publicznymi dla podjęcia działalności gospodarczej będzie wymagana koncesja. Ustawa wskazuje osiem takich sfer: poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż oraz składowania substancji i odpadów w górotworze; wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją itd; wytwarzanie, obrót itd. paliwami i energią; ochrona osób i mienia; transport lotniczy oraz inne usługi lotnicze; budowa i eksploatacja autostrad płatnych, zarządzanie liniami kolejowymi oraz przewozy kolejowe; rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych. Udzielenie koncesji pozostaje kwestią uznania administracyjnego. Sprecyzowano jednak sytuacje, w których można odmówić koncesji lub ograniczyć jej zakres. Normuje się również szczegółowo kwestię kontrolowania działalności gospodarczej przez organ koncesyjny oraz sytuacje, gdy koncesję można cofnąć. Określono możliwość ubiegania się przez przedsiębiorców o uzyskanie przyrzeczenia koncesji, czyli promesy.
Oprócz koncesji wydawane są zezwolenia na wykonywanie działalności gospodarczej „w zakresie określonym w odrębnych ustawach”. Ustawa wskazuje warunki uzyskania zezwolenia i powody jego utraty. Organ zezwalający wydaje zezwolenie po stwierdzeniu, że spełniono wymagane prawem warunki wykonywania działalności gospodarczej w dziedzinie objętej obowiązkiem uzyskania zezwolenia (np. ze względu na przygotowanie kapitałowe, lokalowe, technologiczne, kadrowe itp.). Podobnie jak przy koncesjach, jeżeli wydanie zezwolenia wszystkim chętnym nie będzie możliwe, organ zezwalający zadecyduje, komu je wydać, po przeprowadzeniu rozprawy administracyjnej. Jest możliwe uzyskanie promesy zezwolenia.
Nowością są w znacznej mierze przepisy normujące ogólne zadania organów administracji rządowej i organów samorządowych w zakresie podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Oprócz zadań dotychczasowych, prawo nałożyło na nie obowiązki służące tworzeniu warunków dla rozwoju przedsiębiorczości. Organa administracji rządowej i samorządowej mają w szczególności współdziałać z organizacjami samorządu gospodarczego oraz innymi organizacjami przedsiębiorców, wspierać działalność gospodarczą przez promowanie przedsiębiorczości i prowadzenie działalności informacyjnej i oświatowej. Organa samorządowe są wyraźne uprawnione do sprawdzania, czy przedsiębiorca spełnia obowiązki wynikające z ustawy. W szczególnych wypadkach będzie możliwe wydanie decyzji o czasowym wstrzymaniu działalności[10].
Wyłączenia z zakresu działania ustawy są więc nieliczne i dotyczą działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także świadczenia w gospodarstwach rolnych usług związanych z pobytem turystów, działalności wykonywanej przez notariusza (art.76) oraz świadczenia pomocy prawnej przez adwokata i radcę prawnego (art.87). Osoby prowadzące tego rodzaju działalność nie są zatem zobowiązane do wykonywania obowiązków przewidzianych w Prawie działalności gospodarczej.[11]
Prawo działalności gospodarczej formułuje podstawowe warunki podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Regulacje te mają pierwszeństwo przed przepisami ustaw odrębnych. Jak zwrócił uwagę M.Waligórski – stan prawny określający obowiązujący system udzielania zezwoleń czy koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej ograniczony jest z jednej strony Prawem działalności gospodarczej, a z drugiej przepisami odrębnych ustaw. W efekcie system pozwoleń administracyjnych jest w dużym stopniu skomplikowany. W odniesieniu do koncesji, przepisy art.14 ust.3 odsyłają do odrębnych ustaw, wymieniając jednak tylko dwie (przepisy ustaw o autostradach płatnych oraz przepisy o radiofonii i telewizji[12]. Taki zapis stwarza konieczność ustalenia jakie przepisy prawa materialnego będą miały zastosowanie przy koncesjonowaniu pozostałych, wymienionych sfer działalności. Taka sytuacja występuje w przypadku np. w dziedzinie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji i obrotu paliwami i energią, której zasady i warunki wykonywania określone są w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne.[13]
Równocześnie Prawo gospodarcze w art.14 ust.2 przewiduje możliwość rozszerzania obowiązku uzyskania koncesji po spełnieniu określonych warunków na rodzaje działalności gospodarczej nie objęte tym obowiązkiem.
Ustawa Prawo działalności gospodarczej wprowadziła opisowe definicje koncesji i zezwolenia oraz określiła, iż koncesje wprowadza się w tych dziedzinach działalności gospodarczej, które mają szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli albo inny ważny interes publiczny. Zezwolenie wydaje się po stwierdzeniu, że spełnione zostały wymagane prawem warunki wykonywania działalności gospodarczej w dziedzinie objętej obowiązkiem uzyskania zezwolenia.
[1] C. Kosikowski, Koncesje w prawie polskim, Kraków 1996 r. str.13
[2] J.Boć (red.) Prawo administracyjne, Wrocław, 1997 r., str.416
[3] Konstytucja PRL (Dz.U. z 1997 r. Nr 78 poz.483)
[4] M.Waligórski, Nowe prawo działalności gospodarczej, Poznań 2001, str.44
[5] ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. z 1999 r. Nr 101, poz.1178)
[6] C.Kosikowski Prawo działalności gospodarczej.Komentarz, Warszawa 2000 r. str.31
[7] Art. 2 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej
[8] Art.2. ust.2 Prawa działalności gospodarczej
[9] M.Waligórski, Nowe prawo działalności gospodarczej, str.82-95
[10] I. Lewandowska Nowe ramy dla przedsiębiorczości Rzeczpospolita 16.12 1998 nr 294
[11] art. 3 Prawo działalności gospodarczej.
[12] M.Waligórski, Nowe prawo gospodarcze , str.232 – 236
[13] Ustawa Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 r. Nr 54 poz.349 z późn.zm.)