praca mgr
Niedozwolone praktyki przedsiębiorców to działania, które są sprzeczne z prawem i naruszają interesy konsumentów lub innych przedsiębiorców. Obejmują one m.in.:
- nieuczciwe reklamowanie produktów lub usług,
- ukrywanie lub zatajanie istotnych informacji dotyczących produktu lub usługi,
- stosowanie nieuczciwych warunków umów,
- wprowadzanie w błąd co do jakości, ceny lub innych cech produktu,
- ograniczanie swobody wyboru konsumenta poprzez stosowanie presji cenowej,
- działania antykonkurencyjne, takie jak zakazy handlowe lub układy z innymi przedsiębiorcami w celu wspólnego działania na rynku,
- oszustwa i nadużycia, np. sprzedaż towarów z podrobionymi znakami towarowymi.
Niedozwolone praktyki przedsiębiorców są zabronione przez prawo i zagrożone są sankcjami prawnymi, takimi jak grzywny czy nakazy zaprzestania nieuczciwej działalności. W Polsce nadzór nad przestrzeganiem prawa w tej dziedzinie sprawuje Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Zgodnie z art. 3851 § 1 KC[1] [2] postanowienia nie negocjowane indywidualnie nie mogą kształtować praw i obowiązków konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.
Jest to przepis całkowicie nowy w polskim prawie, pozwalający na szeroką kontrolę treści umowy zawieranej bez uzgadniania postanowień sprecyzowanych we wzorcu. Zawiera istotną klauzulę generalną wskazującą na dwie przesłanki decydujące o ich abuzywności (łac. abusivus – niewłaściwie stosowany, niewłaściwy): „sprzeczność z dobrymi obyczajami” i „rażące naruszenie interesów konsumenta”.[3]
Jeśli wzorzec zawiera takie postanowienia, nie wiążą one konsumenta, choć sama umowa w pozostałym zakresie nie przestaje istnieć. Wprowadzając zasadę trwałości umowy (klauzule abuzywne są bezskuteczne z mocy prawa, cała zaś umowa dochodzi do skutku), przepis ten wychodzi naprzeciw żywotnym potrzebom konsumenta. To on jest z reguły o wiele bardziej zainteresowany, aby umowa trwała, niż przedsiębiorca, dla którego ów klient może być jednym z tysięcy.
Do stwierdzenia ich bezskuteczności nie jest konieczne orzeczenie sądu, choć zapewne bez jego interwencji najczęściej nie będzie można tego ustalić[4].
Przepis powyższy zawiera klauzulę generalną decydująca o abuzywności umowy. Klauzula dotyczy wszelkich umów pozbawionych uzgodnień, niekoniecznie zawartych z użyciem wzorca. Najczęściej jednak właśnie użycie wzorca będzie decydowało o braku indywidualnych uzgodnień. Kryteria abuzywności w klauzuli generalnej obejmują „sprzeczność z dobrymi obyczajami” i „rażące naruszenie interesów konsumenta”. E. Łętowska pisze, że należy się opowiedzieć za wymogiem łącznego spełnienia obu przesłanek.
Co należy rozumieć przez dobre obyczaje, przybliża i ukonkretnia kolejny nowy przepis: art. 3582; wskazujący kryteria, jakie mogą i powinny być brane pod uwagę. Głosi on, że oceny takiej dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając inne umowy pozostające z nią w związku.
Konieczność uwzględnienia „umów pozostających w związku z umowami obejmującymi postanowienia będące przedmiotem oceny” dotyczy umów „pakietowych”, na wypadek gdy naruszenie dotyczy tylko jednej z umów (stosunku prawnego) składającego się na pakiet. Najczęściej będzie chodziło o umowę kredytu, zobowiązanie zasadnicze i zabezpieczenie[5].
Natomiast pojęcie rażącego naruszenia obejmuje sobą m.in. niewygodę organizacyjną, nierzetelność traktowania, wprowadzenie w błąd, a także konsekwencje ekonomiczne dla konsumenta.
Co do postanowień umowy, które nie zostały uzgodnione z konsumentem indywidualnie opowiada się art. 385′ § 3 KC („Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta”.)
Domniemanie z art. 385* § 3 KC powinno odnosić się nie tylko do postanowień wzorca włączonych bezpośrednio do treści umowy, lecz także inkorporowanych zgodnie z art. 384 KC.
Do udowodnienia, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, nie wystarczy samo wykazanie, iż postanowienia tego dotyczyły negocjacje między stronami. Jeżeli postanowienie umowy nie uległo zmianom w trakcie negocjacji, przepis art. 385* znajdzie zastosowanie, chyba że przedsiębiorca wykaże, iż zaakceptowanie klauzuli przez strony było oparte na rzetelnych i wyrównanych negocjacjach.
Przepis zawiera definicję „indywidualnego uzgodnienia” klauzul umownych, odwołując się do rzeczywistego wpływu na ich treść konsumenta. Nie należy […] uznawać za klauzule indywidualnie wynegocjowane postanowienia wybrane przez konsumenta z kilku przedstawionych mu przez przedsiębiorcę postanowień alternatywnych.
Za klauzule narzucone należy uznać również klauzule zastosowane przez osobę trzecią (np. notariusza). Wiedza kontrahenta o istnieniu klauzul nienegocjowanych czy też możliwość zapoznania się z nimi przed zawarciem umowy nie stanowią okoliczności wyłączającej uznanie klauzuli za nienegocjowaną indywidualnie. Kryterium istotnym jest tu możliwość wpływania na kształtowanie jej treści[6] [7].
Dotyczy to w szczególności tych postanowień umowy, które zostały przejęte z wzorca zaproponowanego konsumentowi.
Przepis art. 3851 § 1 KC uznający, że niedozwolone postanowienia umowy nie są wiążące dla konsumenta, nie dotyczy jednak postanowień, które określają główne świadczenia stron, w tym cenę, wynagrodzenie, jeżeli zostały jednoznacznie sformułowane.
Wprowadzono również zasadę, ze wątpliwości co do treści klauzuli sformułowanej niejasno tłumaczy się na niekorzyść tego, kto sformułował wzorzec klauzuli.
Niedozwolone praktyki przedsiębiorców to działania, które są sprzeczne z przepisami prawa i zasadami uczciwej konkurencji. Ich celem jest najczęściej osiągnięcie korzyści kosztem konsumentów lub innych przedsiębiorców. Takie praktyki są regulowane m.in. przez ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów, Kodeks cywilny oraz inne przepisy szczególne. Wyróżnia się kilka podstawowych rodzajów niedozwolonych praktyk.
Przede wszystkim, czyny nieuczciwej konkurencji to działania, które wprowadzają w błąd lub naruszają interesy innych uczestników rynku. Przykładem może być stosowanie reklamy wprowadzającej w błąd, kopiowanie wyglądu produktów konkurencji czy nieuczciwe pozyskiwanie informacji handlowych. Tego rodzaju praktyki podlegają sankcjom prawnym i sądowym.
Kolejnym problemem są praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów. Chodzi tu o takie działania, jak ukrywanie istotnych informacji, wprowadzanie klientów w błąd co do właściwości towarów lub usług, czy stosowanie nieuczciwych postanowień umownych. Postanowienia takie, zwane klauzulami abuzywnymi, są niewiążące dla konsumentów, a ich stosowanie może prowadzić do nałożenia kar na przedsiębiorcę.
Istotnym zagadnieniem są także praktyki monopolistyczne, czyli nadużywanie pozycji dominującej na rynku. Przejawia się to na przykład w stosowaniu zróżnicowanych cen wobec podobnych kontrahentów, narzucaniu nieuczciwych warunków umów czy eliminowaniu konkurencji przez działania o charakterze wykluczającym.
Przepisy zakazują również stosowania praktyk agresywnych, takich jak wywieranie presji psychicznej lub fizycznej na konsumentów w celu zawarcia umowy. Przykładem może być natarczywa akwizycja, manipulowanie decyzjami klientów poprzez wzbudzanie strachu lub fałszywego poczucia pilności zakupu.
Ochrona przed niedozwolonymi praktykami przedsiębiorców jest realizowana przez odpowiednie organy, takie jak UOKiK (Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów), a także sądy cywilne i administracyjne. Przedsiębiorcy, którzy stosują takie praktyki, mogą być narażeni na wysokie kary finansowe, odpowiedzialność odszkodowawczą oraz utratę zaufania klientów.
[1] Oznaczenie ceny na towarze przy pomocy kodu kreskowego nie odpowiada warunkowi zrozumiałości. Język kodowy nie jest powszechnie znany i nie ma podstaw do tego, aby od nabywcy wymagać jego znajomości. Kotowska F. glosa OSP 2000/12/183, Glosa do wyroku NSA z dnia 21 lutego 2000 r., II SA 1707/99.
[2] Art. 3851. § 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
[3] Konsekwencją abuzywności klauzuli jest jej bezskuteczność. Należy przyjąć, że bezskuteczność klauzul wynika z samego prawa, bez potrzeby kierowania przez uprawnionego stosownego żądania wobec organu stosującego prawo. Ewentualne orzeczenie sądu w tej kwestii ma charakter deklaratywny. Tak: M.Jagielska Nowelizacja Kodeksu cywilnego: kontrola umów i wzorców umownych, M.Prawn. 2000/11.
[4] Ż. Semprich , Klient może więcej, Rzeczpospolita, 2000.08.24
[5] E. Łętowska. jw. s. 100.
[6] M. Jagielska, Nowelizacja Kodeksu cywilnego: kontrola umów i wzorców umownych, M. Prawn. 2000/11.
[7] M. Jagielska, Nowelizacja Kodeksu cywilnego: kontrola umów i wzorców umownych, M. Prawn. 2000/11.