praca magisterska z administracji
Zobowiązany jest najważniejszym podmiotem w procesie wykonania obowiązku administracyjnego, to na niego został nałożony obowiązek określonego zachowania się (działania lub zaniechania) i od niego zależy, w jakim trybie obowiązek zostanie wykonany, czy dobrowolnie czy pod przymusem. Jest stroną każdego stosunku prawnego zawiązywanego na tle wykonania obowiązku administracyjnego. Jeżeli nie zostanie on wskazany lub zostanie wskazana niewłaściwa osoba, decyzja o nałożeniu obowiązku jest nieważna.
Wyrok NSA w Katowicach z 13 sierpnia 1996 r., S.A./Ka 1572/95 nie publ. mówi, że: „skierowanie decyzji podatkowej do osoby nie będącej podatnikiem stanowi przesłankę nieważności określoną w art. 156 1 pkt 4 k.p.a. Wprawdzie wspólnicy spółki cywilnej ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spółki, ale ich odpowiedzialność wynika z przepisu art. 47 ust. 1 ustawy z 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych, którego w niniejszej sprawie nie zastosowano. Organ I instancji wymierzył zresztą podatek obrotowy z tytułu działalności spółki tylko jednemu, a nie obojgu wspólnikom, co ewentualnie Sąd mógłby ocenić w kategorii mniej istotnych uchybień proceduralnych”.
Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie zawiera definicji normatywnej zobowiązanego. Do określenia zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych wskazówek dostarcza kodeks postępowania administracyjnego. Stroną postępowania administracyjnego mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a także państwowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne, nawet jeżeli nie posiadają osobowości prawnej (art. 29). Art. 28 k.p.a. określa jako stronę każdego, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu administracji ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.
Tak więc zobowiązanym może być osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej w rozumieniu kodeksu cywilnego, jeśli przepisy prawa administracyjnego przypisują takiej jednostce organizacyjnej pewne prawa i obowiązki lub postrzegają fakt wyodrębnienia jej interesów 16.
W toku postępowania egzekucyjnego może nastąpić zmiana osoby zobowiązanego. Ma wtedy odpowiednie zastosowanie art. 30.4 k.p.a., który brzmi: „ W sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych w razie zbycia lub śmierci strony w toku postępowania na miejsce dotychczasowej strony wstępują jej następcy prawni”, a także art. 30, 5, stanowiący: „ W sprawach dotyczących spadków nie objętych jako strony działają osoby sprawujące zarząd majątkiem masy spadkowej, a w ich braku – kurator wyznaczony przez sąd na wniosek organu administracji publicznej”.
Zobowiązany może działać osobiście lub przez przedstawiciela ustawowego lub statutowego. Zobowiązany może ustanowić pełnomocnika. W odniesieniu do zobowiązanego mają zastosowanie odpowiednie przepisy rozdziału 6 działu I Kodeksu postępowania administracyjnego odsyłające do przepisów Kodeksu cywilnego sprawach zdolności do czynności prawnych. Treść art. 32 k.p.a., stanowi, iż strona może działać przez pełnomocnika, „chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania” ( np. zobowiązany musi sam zgłosić się do poboru czy do szczepień ochronnych itp.)
Warto dodać, że ustawa egzekucyjna przewiduje szczególne rozwiązania dotyczące reprezentowania zobowiązanego w egzekucji administracyjnej z nieruchomości, gdy nie jest znane miejsce pobytu zobowiązanego. W takim przypadku organ egzekucyjny występuje do właściwego sądu o ustanowienie kuratora do zastępowania osoby nieobecnej. Ustanowiony w tym trybie kurator wykonuje swoje czynności także w interesie innych osób, którym w dalszym toku postępowania nie będą mogły być dokonane doręczenia. Jednakże kurator może reprezentować równocześnie tylko te osoby, których interesy nie są sprzeczne (art. 110c. 6)17.
Odróżniamy trzy kategorie podmiotów: zobowiązanego, podmiot odpowiedzialny za wykonanie obowiązku i osoby wykonujące obowiązek 18. Może zaistnieć taka sytuacja, że zobowiązany to podmiot, który jest odpowiedzialny za wykonanie obowiązku, choć sam go nie wykonuje, lub że zobowiązany lub wykonawca to jedna i ta sama osoba. Bywa jednak niekiedy odmiennie. Na niepełnoletniej osobie fizycznej ciąży obowiązek pobierania nauki. Jest ona wykonawcą obowiązku, ale zobowiązanym są rodzice lub przedstawiciele ustawowi, lub sprawujący opiekę nad dzieckiem. Jeśli zobowiązanym jest jednostka organizacyjna lub osoba prawna, to wykonawcą mogą być pracownicy tej jednostki, a odpowiedzialność za realizację obowiązków mogą ponosić osoby, do których należy czuwanie nad wykonaniem obowiązku przez zobowiązanego (grzywna w celu przymuszenia – art. 120.2 ).19
Zróżnicowanie osób zobowiązanych i osób wykonujących obowiązek nie jest dopuszczalne w przypadku obowiązków mających charakter obowiązków osobistych, ponieważ wtedy do istoty obowiązku należy fakt działania tej, a nie innej osoby. 20
Pozostali uczestnicy
Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i organizacja społeczna, jako podmioty postępowania egzekucyjnego, korzystają z możliwych do zrealizowania w tym postępowaniu uprawnień, które na mocy przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego przysługują im w postępowaniu administracyjnym sensu stricte. Po pierwsze, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i organizacja społeczna mogą zwracać się do właściwego organu z żądaniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego w przypadkach, gdy wszczęcie następuje z urzędu. Podmioty te nie mogą natomiast żądać wszczęcie postępowania, gdy następuje ono na wniosek wierzyciela, ponieważ przesłanką wszczęcia postępowania jest wystawienie przez wierzyciela tytułu wykonawczego. Po drugie, wymienione podmioty mogą brać udział w toczącym się postępowaniu.
Uczestnicząc już w postępowaniu mogą wnosić przewidziane w ustawie środki zaskarżenia oraz korzystać z innych uprawnień, jakie ustawa przyznaje wierzycielowi, zobowiązanemu oraz osobom trzecim. Organ egzekucyjny powinien zawiadomić prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich lub organizację społeczną o wszczęciu postępowania, gdy uzna ich udział za uzasadniony i potrzebny. Gdy żądanie wszczęcia postępowania lub dopuszczenie do udziału w toczącym się postępowaniu pochodzi od prokuratora lub Rzecznika Praw Obywatelskich, organ jest nim związany. Oznacza to, że organ egzekucyjny nie może odmówić wszczęcia postępowania, gdy żąda tego prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich nie może nie dopuścić ich do udziału w toczącym się postępowaniu.
Gdy z analogicznym żądaniem występuje organizacja społeczna, organ rozstrzyga co do przedmiotu żądania w drodze postanowienia. Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdym przypadku bezczynności organu, gdy tylko jest ona niezgodna z prawem, tzn. gdy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania z urzędu. Prokurator może też włączyć się do wszczętego już postępowania w każdym przypadku, gdy uzna, iż jest to niezbędne dla zapewnienia przebiegu postępowania zgodnie z prawem. Rzecznik Praw Obywatelskich może skorzystać z analogicznych uprawnień, gdy jest to uzasadnione ze względu na ochronę praw i wolności człowieka i obywatela. Organizacja społeczna może wystąpić z przysługującym jej żądaniem, gdy przemawia za tym interes społeczny oraz cel statutowy tej organizacji. 21
W postępowaniu egzekucyjnym występuje grupa uczestników, którzy nie są wierzycielem, zobowiązanym ani też nie działają na prawach strony, jak np. prokurator czy organizacja społeczna. Uczestnikami o takim statusie są: świadek, osoby trzecie, dozorca.
Świadek to osoba, która występuje w postępowaniu egzekucyjnym z uwagi na potrzebę ochrony interesów zobowiązanego i zapewnienia należytego przeprowadzenia czynności egzekucyjnych. Świadka może powołać zobowiązany lub egzekutor. Jego rola w postępowaniu egzekucyjnym jest jednak inna niż w postępowaniu orzekającym. W postępowaniu egzekucyjnym świadek jest jedynie obecny przy czynnościach egzekucyjnych, egzekucyjnych więc w zasadzie tylko po to, aby obserwować przebieg owych czynności. W pewnych okolicznościach obecność świadka jest obligatoryjna.
Według art. 51.2 egzekutor powinien powoływać dwóch świadków, gdy zobowiązany nie jest obecny przy czynnościach egzekucyjnych albo został wydalony z miejsca tych czynności, a nie zachodzi obawa udaremnienia wskutek tego egzekucji. Art. 52.2 obecność świadka jest niezbędna, kiedy czynności egzekucyjne są dokonywane w porze nocnej.22 Świadkiem w postępowaniu egzekucyjnym może być każda osoba fizyczna, pod warunkiem, że jest pełnoletnia. W charakterze świadka mogą być powołani także pełnoletni członkowie rodziny i domownicy zobowiązanego. Świadek podpisuje protokół z czynności egzekucyjnych. Świadkom przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych nie otrzymują wynagrodzenia.
Osoby trzecie to podmioty, które nie będąc zobowiązanym, roszczą sobie prawo do rzeczy lub prawa majątkowego, majątkowego którego prowadzi się egzekucję administracyjną. Zgodnie z art. 38 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, osoby trzecie mają prawo występowania do organu egzekucyjnego z żądaniem wyłączenia rzeczy lub prawa majątkowego spod egzekucji. W przypadku nieuwzględnienia tego żądania, osobom trzecim służy zażalenie na wydane w tej sprawie postanowienie organu egzekucyjnego.
Dozorca jest osobą zobowiązaną do zapewnienia prawidłowego przechowywania i nie usuwania rzeczy zajętych w toku egzekucji przez egzekutora, jeżeli rzeczy ruchome nie zostają zabrane z miejsca prowadzenia egzekucji. Ze względu na zapewnienie skuteczności egzekucji ustanowienie dozorcy jest obowiązkiem prowadzącego egzekucję 23. Ewentualne wydatki poniesione w związku z przechowaniem rzeczy podlegają zwrotowi, o czym organ egzekucyjny orzeka w formie zaskarżalnego postanowienia (art. 100-102).
Zarządcą jest osoba, której powierzono sprawowanie zarządu zajętą nieruchomością. Do jego zadań należy wykonywanie czynności potrzebnych do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ma on prawo pobierania wszelkich pożytków z nieruchomości, rozporządzać nimi oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne. Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu zarządca może wykonywać tylko za zgodą zobowiązanego.
Wykonawca to podmiot uczestniczący w realizacji wykonania zastępczego, które jest środkiem egzekucji obowiązku o charakterze niepieniężnym. Wykonawcą jest osoba, której organ egzekucyjny zlecił wykonanie za zobowiązanego, na jego koszt, ciążącego na nim obowiązku o charakterze niepieniężnym (np. rozbiórkę budynku). Zlecenie wykonawcy zastępczego wykonania egzekwowanego obowiązku powoduje, że oprócz istniejącego wcześniej stosunku administracyjno-prawnego między organem egzekucyjnym a zobowiązanym, nawiązują się odrębne stosunki cywilnoprawne między organem egzekucyjnym a wykonawcą oraz między wykonawcą a zobowiązanym.24
Mianem pomocniczych organów egzekucyjnych można określić wezwane do pomocy w postępowaniu egzekucyjnym organy Policji, Straży Granicznej lub Agencji Bezpieczeństwa. Art. 46. 1 ustawy wzywa się je, jeżeli natrafi się na opór, który uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie egzekucji bądź, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że taki opór można natrafić. W przypadku, gdy opór stawia żołnierz w czynnej służbie wojskowej trzeba wezwać pomocy właściwego organu wojskowego, chyba że zwłoka grozi udaremnieniem egzekucji, a na miejscu nie ma organu wojskowego. Organy wzywane do udzielenia pomocy nie mogą jej odmówić.
W przypadku prowadzenia czynności egzekucyjnych w obrębie budynków wojskowych oraz zajmowanych przez Urząd Ochrony Państwa, Policję lub Straż Graniczną, a także na okrętach wojennych można dokonywać czynności egzekucyjnych dopiero po wcześniejszym zawiadomieniu właściwego komendanta i w asyście wyznaczonego przez niego organu. Organy te nazywane są organami asystującymi lub asystencyjnymi.25 Zasady udzielania przez wymienione organy pomocy i asysty określają przepisy wykonawcze do ustawy wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji i Ministra Obrony Narodowej. 26
Do uczestników postępowania zaliczamy także biegłego skarbowego. Jest nim rzeczoznawca w określonej dziedzinie, uprawniony do wyceny majątku zobowiązanego i wpisany na listę biegłych prowadzoną przez izbę skarbową. Uprawnienia do szacowania wartości majątku mogą być nadane osobie, która korzysta w pełni z praw publicznych, posiada wykształcenie stwierdzone dyplomem ukończenia wyższej, średniej lub zasadniczej szkoły o profilu technicznym lub artystycznym lub posiada dyplom mistrza, w zawodzie lub kierunku odpowiadającym rodzajowi majątku, którego wartość podlega oszacowaniu oraz uzyskała opinie właściwego stowarzyszenia, organizacji zawodowej, szkoły wyższej lub innej instytucji stwierdzającej posiadanie przez tę osobę teoretycznych wiadomości w gałęzi techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności niezbędnych do oszacowania wartości majątku.
Wpis następuje na wniosek zainteresowanego w drodze postanowienia dyrektora izby skarbowej. Dyrektor izby skarbowej dokonuje wpisu na listę biegłych skarbowych, na podstawie wniosku osoby ubiegającej się o wpis, do którego oprócz wyżej wymienionych dokumentów, powinny być załączone dokumenty stwierdzające tożsamość kandydata oraz jego niekaralność, opinia zakładu pracy, jeżeli kandydat jest pracownikiem oraz informacja dotycząca zakresu uprawnień, o które ubiega się kandydat na biegłego skarbowego.
Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji przewiduje przypadki, w których powołanie biegłego skarbowego do oszacowania wartości zajętej ruchomości jest obligatoryjne. Przykładowo – organ egzekucyjny ma obowiązek powołania biegłego skarbowego w przypadku wniesienia przez zobowiązanego skargi na oszacowanie rzeczy ruchomych wskazanych w art. 99. 3 ww. ustawy (tj. wyrobów użytkowych ze złota, platyny, srebra, jak również innych kosztowności, a także maszyn i innych urządzeń produkcyjnych oraz środków transportu). Powołanie zaś biegłego skarbowego dla oszacowania wartości innych zajętych ruchomości jest fakultatywne. W tym przypadku organ egzekucyjny może wezwać biegłego skarbowego, jeżeli uzna to za potrzebne.
16. P. Przybysz, Egzekucja…, s. 83.
17. T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…, s. 66.
18. J. Jendrośka, Zagadnienia prawne wykonania aktu administracyjnego, Wrocław 1963, s. 28.
19. Z. Leoński, Administracyjne…, s. 69.
20. P. Przybysz, Egzekucja…, s. 84.
21. Z. R. Kmiecik, Postępowanie administracyjne i postępowanie sądowoadministracyjne, Kraków 2003, s. 213.
22. E. Bojanowski, J. Lang, Postępowanie administracyjne, Warszawa 1999, s. 145.
23. Uprawnienia i obowiązki dozorcy analizuje R. Hauser w komentarzu do wyroku Sądu Najwyższego z 17 czerwca 1975 r.(II CR 279/75), FAwO, t. VI, Warszawa 1980, s.150.
24. T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne…, s. 93.
25. B. Adamiak, J. Borkowski, Polskie postępowanie…, s. 423; J. Lang, E. Bojanowski, Postępowanie…, s. 145.
26. Rop. Min. Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu udzielania przez Policję lub Straż Graniczną pomocy lub asysty organowi egzekucyjnemu i egzekutorowi przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych (Dz. U. Nr 101, poz. 1106) i rop. Min. Obrony Narodowej z 16 stycznia 2002 r. w sprawie udzielania pomocy i asystowania przez Żandarmerię Wojskową lub wojskowe organy porządkowe przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych w administracji (Dz. U. Nr 8, poz.75).